Stress beïnvloedt alle systemen van het lichaam, namelijk het bewegingsapparaat, de ademhalingsorganen, het hart- en vaatstelsel, het endocriene stelsel, het maag-darmstelsel, het zenuwstelsel en het voortplantingssysteem.
Ons lichaam kan goed omgaan met stress in kleine doses, maar wanneer die stress langdurig of chronisch wordt, kan dat ernstige gevolgen hebben voor je lichaam.
In dit artikel lees je de effecten van stress op de verschillende delen van het menselijk lichaam.
Inhoudsopgave
Ademhalingsstelsel
Het ademhalingsstelsel levert zuurstof aan de cellen en verwijdert kooldioxide-afval uit het lichaam. De lucht komt binnen via de neus en gaat door het strottenhoofd in de keel, omlaag door de luchtpijp en via de bronchiën naar de longen. De bronchiën brengen dan zuurstof over naar de rode bloedcellen voor circulatie.
Stress en sterke emoties kunnen ademhalingssymptomen geven, zoals kortademigheid en een snelle ademhaling, omdat de luchtweg tussen de neus en de longen vernauwt. Voor mensen zonder aandoeningen aan de luchtwegen is dit over het algemeen geen probleem, omdat het lichaam het extra werk aankan om comfortabel te kunnen ademen, maar psychologische stressoren kunnen ademhalingsproblemen verergeren voor mensen met reeds bestaande aandoeningen aan de luchtwegen, zoals astma en chronisch obstructieve longziekte (COPD; omvat emfyseem en chronische bronchitis).
Sommige studies tonen aan dat acute stress, zoals de dood van een dierbare, astma-aanvallen kan uitlokken. Bovendien kan de snelle ademhaling – hyperventilatie – veroorzaakt door stress, een paniekaanval veroorzaken bij iemand die vatbaar is voor paniekaanvallen.
Samenwerken met een psycholoog om ontspannings-, ademhalings- en andere cognitieve gedragsstrategieën te ontwikkelen, kan helpen.
Spier- en skeletstelsel
Wanneer het lichaam gestrest is, spannen de spieren zich aan. Spierspanning is bijna een reflexmatige reactie op stress – de manier van het lichaam om zich te beschermen tegen letsel en pijn.
Bij plotselinge stress spannen de spieren zich in één keer aan, en laten ze hun spanning weer los als de stress voorbij is. Chronische stress veroorzaakt dat de spieren in het lichaam in een min of meer constante staat van waakzaamheid verkeren. Wanneer spieren gedurende lange perioden strak en gespannen zijn, kan dit andere reacties van het lichaam uitlokken en zelfs stres gerelateerde aandoeningen bevorderen.
Zo worden bijvoorbeeld zowel spanningshoofdpijn als migraine hoofdpijn in verband gebracht met chronische spierspanning in het gebied van de schouders, de nek en het hoofd. Spier- en skeletpijn in de lage rug en de bovenste ledematen zijn ook in verband gebracht met stress, vooral werkstress.
Miljoenen mensen lijden aan chronische pijn als gevolg van spier- en skeletaandoeningen. Vaak, maar niet altijd, kan er sprake zijn van een verwonding die de chronische pijnsituatie in gang zet. Wat bepaalt of een gewonde chronisch pijn blijft houden, is hoe hij op het letsel reageert. Mensen die bang zijn voor pijn en opnieuw letsel oplopen, en die alleen een fysieke oorzaak en genezing voor het letsel zoeken, hebben over het algemeen een slechter herstel dan mensen die een bepaald niveau van gematigde, door een arts begeleide activiteit behouden. Spierspanning, en uiteindelijk spieratrofie als gevolg van het niet gebruiken van het lichaam, bevorderen allemaal chronische, stress-gerelateerde aandoeningen van het bewegingsapparaat.
Ontspanningstechnieken en andere stres verlagende activiteiten en therapieën blijken de spierspanning effectief te verminderen, de incidentie van bepaalde stres gerelateerde aandoeningen, zoals hoofdpijn, te verminderen en een gevoel van welzijn te verhogen. Voor mensen met chronische pijnklachten is aangetoond dat stres verlagende activiteiten de stemming en het dagelijks functioneren verbeteren.
Maagdarmstelsel
De darm heeft honderden miljoenen neuronen die tamelijk onafhankelijk van elkaar kunnen functioneren en voortdurend met de hersenen communiceren – dit verklaart het vermogen om “vlinders” in de maag te voelen. Stress kan deze communicatie tussen hersenen en darmen beïnvloeden, waardoor pijn, een opgeblazen gevoel en andere ongemakken in de darmen gemakkelijker kunnen worden gevoeld. De darm wordt ook bewoond door miljoenen bacteriën die de gezondheid van de darm en de hersenen kunnen beïnvloeden, wat invloed kan hebben op het vermogen om te denken en emoties te beïnvloeden.
Stress wordt in verband gebracht met veranderingen in de darmbacteriën, die op hun beurt de stemming kunnen beïnvloeden. De zenuwen en bacteriën in de darm hebben dus een sterke invloed op de hersenen en vice versa.
Stress op jonge leeftijd kan de ontwikkeling van het zenuwstelsel veranderen, evenals de manier waarop het lichaam op stress reageert. Deze veranderingen kunnen het risico op latere darmziekten of -stoornissen vergroten.
• Slokdarm
Wanneer mensen gestrest zijn, kunnen ze veel meer of veel minder eten dan normaal. Meer of ander voedsel, of een toename in het gebruik van alcohol of tabak, kan leiden tot brandend maagzuur of zure reflux. Stress of uitputting kunnen ook de hevigheid van regelmatig optredende brandend maagzuurpijn vergroten. Een zeldzaam geval van spasmen in de slokdarm kan worden veroorzaakt door intense stress en kan gemakkelijk worden verward met een hartaanval.
Stress kan ook het doorslikken van voedsel bemoeilijken of de hoeveelheid ingeslikte lucht vergroten, waardoor oprispingen, gasvorming en een opgeblazen gevoel toenemen.
• Maag
Door stress kunnen pijn, een opgeblazen gevoel, misselijkheid en andere maagklachten gemakkelijker worden gevoeld. Braken kan optreden als de stress ernstig genoeg is. Bovendien kan stress leiden tot een onnodige toename of afname van de eetlust. Een ongezond eetpatroon kan op zijn beurt iemands humeur verslechteren.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, verhoogt stress niet de zuurproductie in de maag, noch veroorzaakt het maagzweren. Deze worden in feite veroorzaakt door een bacteriële infectie. Wanneer men gestresseerd is, kunnen maagzweren wel hinderlijker zijn.
• Darm
Stress kan er ook voor zorgen dat pijn, een opgeblazen gevoel of ongemak in de darmen gemakkelijker worden gevoeld. Het kan invloed hebben op de snelheid waarmee voedsel door het lichaam gaat, wat zowel diarree als verstopping kan veroorzaken. Bovendien kan stress spierspasmen in de darmen veroorzaken, wat pijnlijk kan zijn.
Stress kan de spijsvertering beïnvloeden en de voedingsstoffen die de darmen opnemen. De gasproductie die verband houdt met de opname van voedingsstoffen kan toenemen.
De darmen hebben een dichte barrière om het lichaam te beschermen tegen (de meeste) voedsel gerelateerde bacteriën. Stress kan de darmbarrière zwakker maken, waardoor darmbacteriën het lichaam kunnen binnendringen. Hoewel de meeste van deze bacteriën gemakkelijk door het immuunsysteem worden opgevangen en ons niet ziek maken, kan de constante lage behoefte aan ontstekingsreactie leiden tot chronische milde symptomen.
Stress treft vooral mensen met chronische darmaandoeningen, zoals inflammatoire darmziekten of prikkelbare darmsyndroom. Dit kan komen doordat de darmzenuwen gevoeliger zijn, door veranderingen in de darmmicrobiota, door veranderingen in de snelheid waarmee voedsel door de darm beweegt, en/of door veranderingen in de immuunreacties van de darm.
Zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestaat uit verschillende delen: het centrale deel, dat de hersenen en het ruggenmerg omvat, en het perifere deel, dat bestaat uit het autonome en het somatische zenuwstelsel.
Het autonome zenuwstelsel speelt een directe rol bij de lichamelijke reactie op stress en is onderverdeeld in het sympathische zenuwstelsel (SNS) en het parasympathische zenuwstelsel (PNS). Wanneer het lichaam gestrest is, draagt het SNS bij aan wat bekend staat als de “vecht of vlucht” reactie. Het lichaam verschuift zijn energiebronnen naar het afweren van een levensbedreiging of het vluchten voor een vijand.
Het SNS geeft de bijnieren het signaal om hormonen af te geven die adrenaline (epinefrine) en cortisol worden genoemd. Deze hormonen zorgen er samen met de directe werking van de autonome zenuwen voor dat het hart sneller gaat kloppen, de ademhalingssnelheid toeneemt, de bloedvaten in de armen en benen verwijden, het spijsverteringsproces verandert en het glucosegehalte (suikerenergie) in de bloedbaan toeneemt om de noodsituatie het hoofd te bieden.
De SNS reactie is vrij plotseling om het lichaam voor te bereiden om te reageren op een noodsituatie of acute stress-korte termijn stressoren. Als de crisis voorbij is, keert het lichaam gewoonlijk terug naar de toestand van vóór de noodsituatie, zonder stress. Dit herstel wordt vergemakkelijkt door het PNS, dat over het algemeen een tegengesteld effect heeft dan de SNS. Maar overactiviteit van het PNS kan ook bijdragen aan stressreacties, bijvoorbeeld door het bevorderen van bronchoconstrictie (bijv. bij astma) of overdreven vasodilatatie en gecompromitteerde bloedcirculatie.
Zowel het SNS als het PNS hebben krachtige interacties met het immuunsysteem, dat ook stressreacties kan moduleren. Het centrale zenuwstelsel is bijzonder belangrijk bij het opwekken van stressreacties, omdat het het autonome zenuwstelsel reguleert en een centrale rol speelt bij het interpreteren van contexten als potentieel bedreigend.
Chronische stress, het ervaren van stressoren over een langere periode, kan resulteren in een langdurige belasting van het lichaam. Als het autonome zenuwstelsel lichamelijke reacties blijft uitlokken, veroorzaakt dat een slijtageslag op het lichaam. Het is niet zozeer wat chronische stress doet met het zenuwstelsel, maar wat voortdurende activering van het zenuwstelsel doet met andere lichaamssystemen die problematisch worden.
Hart- en vaatstelsel
Het hart en de bloedvaten vormen de twee elementen van het cardiovasculaire systeem die samenwerken om voeding en zuurstof aan de organen van het lichaam te leveren. De activiteit van deze twee elementen wordt ook gecoördineerd in de reactie van het lichaam op stress. Acute stress – kortstondige stress, zoals het halen van deadlines, vastzitten in het verkeer of plotseling op de rem trappen om een ongeluk te voorkomen – veroorzaakt een verhoging van de hartslag en sterkere samentrekkingen van de hartspier, waarbij de stresshormonen – adrenaline, noradrenaline en cortisol – als boodschappers voor deze effecten fungeren.
Bovendien verwijden de bloedvaten die het bloed naar de grote spieren en het hart leiden, waardoor de hoeveelheid bloed die naar deze delen van het lichaam wordt gepompt toeneemt en de bloeddruk stijgt. Dit wordt ook wel de vecht- of vluchtreactie genoemd. Zodra de acute stress-episode voorbij is, keert het lichaam terug naar zijn normale toestand.
Chronische stress, of constante stress gedurende een langere periode, kan bijdragen tot langdurige problemen voor hart en bloedvaten. De constante en voortdurende stijging van de hartslag en de verhoogde niveaus van stresshormonen en van de bloeddruk, kunnen een tol eisen van het lichaam. Deze langdurige aanhoudende stress kan het risico op hypertensie, een hartaanval of een beroerte verhogen.
Herhaalde acute stress en aanhoudende chronische stress kunnen ook bijdragen tot ontstekingen in de bloedsomloop, met name in de kransslagaders, en dit is een van de verbanden tussen stress en een hartaanval. Het blijkt ook dat de manier waarop iemand op stress reageert, van invloed kan zijn op het cholesterolgehalte.
Het risico op hartziekten in verband met stress lijkt te verschillen voor vrouwen, afhankelijk van of de vrouw premenopauzaal of postmenopauzaal is. Het niveau van oestrogeen bij premenopauzale vrouwen lijkt de bloedvaten te helpen beter te reageren tijdens stress, waardoor hun lichaam beter met stress kan omgaan en hen beschermt tegen hartaandoeningen. Vrouwen na de menopauze verliezen dit beschermingsniveau door het verlies van oestrogeen, waardoor ze een groter risico lopen op de effecten van stress op hartaandoeningen.
Endocrien systeem
Wanneer iemand een situatie als uitdagend, bedreigend of oncontroleerbaar ervaart, zetten de hersenen een cascade van gebeurtenissen in gang waarbij de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as) betrokken is, die de belangrijkste aanjager is van de endocriene stressrespons. Dit resulteert uiteindelijk in een toename van de productie van steroïde hormonen, de zogenaamde glucocorticoïden, waaronder cortisol, dat vaak het “stresshormoon” wordt genoemd.
• De HPA-as
In tijden van stress geeft de hypothalamus, een verzameling kernen die de hersenen en het endocriene systeem met elkaar verbindt, de hypofyse het signaal om een hormoon te produceren, dat op zijn beurt de bijnieren, die zich boven de nieren bevinden, het signaal geeft om de productie van cortisol te verhogen.
Cortisol verhoogt het niveau van de beschikbare energiebrandstof door glucose en vetzuren uit de lever te mobiliseren. Cortisol wordt normaal gesproken in de loop van de dag in wisselende hoeveelheden geproduceerd, waarbij de concentratie bij het ontwaken toeneemt en in de loop van de dag langzaam afneemt, waardoor een dagelijkse cyclus van energie ontstaat.
Tijdens een stressvolle gebeurtenis kan een toename van cortisol de energie leveren die nodig is om langdurige of extreme uitdagingen het hoofd te bieden.
• Stress en gezondheid
Glucocorticoïden, waaronder cortisol, zijn belangrijk voor het reguleren van het immuunsysteem en het verminderen van ontstekingen. Hoewel dit waardevol is tijdens stressvolle of bedreigende situaties waarin letsel kan leiden tot een verhoogde activering van het immuunsysteem, kan chronische stress resulteren in een verstoorde communicatie tussen het immuunsysteem en de HPA-as.
Deze verstoorde communicatie wordt in verband gebracht met de toekomstige ontwikkeling van talrijke fysieke en mentale gezondheidsproblemen, waaronder chronische vermoeidheid, stofwisselingsstoornissen (bv. diabetes, zwaarlijvigheid), depressie en immuunstoornissen.
Mannelijk voortplantingsstelsel
Het mannelijk voortplantingssysteem wordt beïnvloed door het zenuwstelsel. Het parasympathische deel van het zenuwstelsel zorgt voor ontspanning, terwijl het sympathische deel voor opwinding zorgt. In de mannelijke anatomie produceert het autonome zenuwstelsel, ook bekend als de vecht-of-vluchtreactie, testosteron en activeert het het sympathische zenuwstelsel dat opwinding veroorzaakt.
Stress zorgt ervoor dat het lichaam het hormoon cortisol vrijgeeft, dat wordt geproduceerd door de bijnieren. Cortisol is belangrijk voor de bloeddrukregeling en de normale werking van verschillende lichaamssystemen, waaronder het hart- en vaatstelsel, de bloedsomloop en de mannelijke voortplanting. Een overmaat aan cortisol kan de normale biochemische werking van het mannelijk voortplantingssysteem beïnvloeden.
• Seksueel verlangen
Chronische stress, aanhoudende stress gedurende een langere periode, kan de productie van testosteron beïnvloeden, wat kan leiden tot een afname van de geslachtsdrift of het libido, en zelfs erectiestoornissen of impotentie kan veroorzaken.
• Voortplanting
Chronische stress kan ook een negatieve invloed hebben op de productie en rijping van sperma, wat problemen kan veroorzaken bij paren die proberen zwanger te worden. Onderzoekers hebben vastgesteld dat mannen die het afgelopen jaar twee of meer stressvolle levensgebeurtenissen hebben doorgemaakt, een lager percentage spermamotiliteit (het vermogen om te zwemmen) en een lager percentage sperma met een normale morfologie (grootte en vorm) hadden, vergeleken met mannen die geen stressvolle levensgebeurtenissen hebben doorgemaakt.
• Ziekten van het voortplantingssysteem
Wanneer stress het immuunsysteem aantast, kan het lichaam kwetsbaar worden voor infecties. In de mannelijke anatomie kunnen infecties aan de testikels, de prostaatklier en de urinebuis de normale mannelijke voortplantingsfunctie aantasten.
Vrouwelijk voortplantingssysteem
• Menstruatie
Stress kan de menstruatie bij meisjes en vrouwen in de puberteit op verschillende manieren beïnvloeden. Hoge stressniveaus kunnen bijvoorbeeld in verband worden gebracht met afwezige of onregelmatige menstruatiecycli, pijnlijkere menstruaties en veranderingen in de lengte van de cycli.
• Seksueel verlangen
Vrouwen moeten gedurende hun hele leven jongleren met persoonlijke, gezins-, professionele, financiële en allerlei andere eisen. Stress, afleiding, vermoeidheid enz. kunnen de seksuele begeerte doen afnemen – vooral wanneer vrouwen tegelijkertijd de zorg hebben voor jonge kinderen of andere zieke familieleden, chronische medische problemen hebben, depressief zijn, relatieproblemen of misbruik ervaren, met werkproblemen kampen enz.
• Zwangerschap
Stress kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de voortplantingsplannen van een vrouw. Stress kan een negatieve invloed hebben op het vermogen van een vrouw om zwanger te worden, op de gezondheid van haar zwangerschap en op haar aanpassing na de bevalling. Depressie is de belangrijkste complicatie bij zwangerschap en aanpassing na de bevalling.
Overmatige stress verhoogt de kans op het ontwikkelen van depressie en angst in deze periode. Stress bij de moeder kan een negatieve invloed hebben op de ontwikkeling van de foetus en de verdere ontwikkeling van het kind en kan de hechting met de baby in de weken en maanden na de bevalling verstoren.
• Premenstrueel syndroom
Stress kan premenstruele symptomen verergeren of het moeilijker maken om ermee om te gaan en premenstruele symptomen kunnen voor veel vrouwen stressvol zijn. Deze symptomen zijn onder meer krampen, vochtretentie en een opgeblazen gevoel, een negatieve stemming (zich prikkelbaar en “blauw” voelen) en stemmingswisselingen.
• Menopauze
Als de menopauze nadert, fluctueren de hormoonspiegels snel. Deze veranderingen worden geassocieerd met angst, stemmingswisselingen en gevoelens van onbehagen. De menopauze kan dus op zichzelf al een stressfactor zijn. Sommige van de fysieke veranderingen die met de menopauze gepaard gaan, vooral opvliegers, kunnen moeilijk te verwerken zijn.
Bovendien kan emotionele onrust de lichamelijke symptomen verergeren. Vrouwen die meer angstig zijn, kunnen bijvoorbeeld meer opvliegers krijgen en/of heviger of heviger opvliegers.
• Ziekten van het voortplantingssysteem
Wanneer de stress hoog is, is er een verhoogde kans op verergering van de symptomen van reproductieve ziektes, zoals herpes simplex virus of polycysteus ovarium syndroom. De diagnose en behandeling van voortplantingskankers kan aanzienlijke stress veroorzaken, wat extra aandacht en steun rechtvaardigt.
Omgaan met stress
Deze recente ontdekkingen over de effecten van stress op de gezondheid hoeven je niet ongerust te maken. Er is nu veel meer kennis over effectieve strategieën om stressreacties te verminderen.
Dergelijke heilzame strategieën omvatten:
- Het onderhouden van een gezond sociaal netwerk
- Het regelmatig beoefenen van lichaamsbeweging
- Het krijgen van voldoende slaap elke nacht
Deze benaderingen hebben belangrijke voordelen voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid, en vormen essentiële bouwstenen voor een gezonde levensstijl. Als je extra ondersteuning wilt of als je extreme of chronische stress ervaart, kan een gediplomeerd psycholoog je helpen de uitdagingen en stressfactoren te identificeren die je dagelijks leven beïnvloeden en manieren te vinden om je te helpen er het beste mee om te gaan en je algehele fysieke en mentale welzijn te verbeteren.
